Bir önceki blog postumda Tukidides tuzağının gölgesinde değişen Dünya düzenine uyum sağlamak başlıklı yazımla çift kutuplu Dünya düzenine giderken yakın zamanda bizleri etkileyebilecek geçmişte yaşanan olaylardan çıkabileceğimiz derslerle, olayları neden sonuç ilişkisine dayanarak yakın gelecekte bizleri nelerin beklediği üzerine Ray Dalio tarafından kaleme alınmış "Changing World Order: Why Nations Succeed or Fail" adlı kitaptan ve bazı tarihsel gelişmelerden çıkarmış olduğum izlenimlere yer vermiştim.
Milattan önce 7. yüzyıla kadar insanlar ticarette değiş tokuş yaparlardı ve değiş tokuş yaptıkları şeylerin arasında sığır, tavuk, keçi, taş gibi taşınması zor olan şeyler vardı. Lidyalılar da bunu üstesinden gelebilmek için ticarette kullanılacak ve kolay taşınabilir bir değiş tokuş aracı olarak Sikke adını verdikleri parayı icat ettiler ve elektron adını verdikleri altın, gümüş karışımı sikkeler bastılar.
Para en salt anlamıyla günümüzde de; mal ve hizmetlerin değiş tokuşu için kullanılan araçlardan en yaygın olanı olarak ifade edilmektedir. Günümüzde makro ekonomi derslerinde de sıklıkla okutulan; paranın dört temel işlevi vardır. Paranın değişim aracı işlevi, paranın hesap ve değer birimi işlevi, paranın değer biriktirme ve spekülasyon işlevi, paranın bir iktisat politikası olması işlevi.
Davranışsal iktisat, zihindeki ekonomik karar alma mekanizmalarının, sosyal, zihni ve duygusal önyargılardan nasıl etkilendiği üzerine çalışır. Bireylerin karar alma sürecinde, etkilendikleri farklı değişkenleri ortaya koyarak iktisat ve psikolojinin birlikte düşünülmesi gerektiği tezini savunur. Davranışsal iktisada göre, rasyonel olmayan düşünce ve davranışlar gündelik hayatta alınan birçok kararı doğrudan etkiler. Bu yazımda ise davranışsal ekonomi konularını keşfettikten sonra bende hayranlık ve merak uyandıran; insanların gerek yatırım, gerekse profesyonel karar verme sürecinde davranışsal olarak yaklaşımlarını ele alan davranışsal iktisat konularında sıklıkla ele alınan Batık maliyet yanılgısı'ndan bahsetmek istiyorum.
Batık maliyet yanılgısı, bir süreç üzerinde belirli bir efor, zaman, emek, ya da para harcanmasının ardından; yazgeçilmek istense de; kat edilen yoldan dolayı sürece devam edilmesinin bize verdiği zarardır. Gerek iş hayatında gerekse yaşamda sık karşılaşılan bir yanılgıdır.
Örnekleyecek olursak;
Üç saatlik bir filme gittiniz ilk 50 dk sıkıldınız fakat önceden para ve zaman pilanlaması yaptığınız için filmi izleme zorunluluğu hissettiniz ve sonuna kadar sıkıcı da olsa izlediniz;
100 sayfalık bir kitap aldınız; fakat ilk 30 sayfadan sonrasını okumak istemediğiniz halde okumaya devam ettiğiniz,
Yanlış bir hisseye kulaktan dolma bilgilerle gelecekte çok daha iyi olacak beklentisi ile bir yatırım yaptınız ama kısa bir süre sonra aslında işlerin öyle gitmediğini anladığınız halde beklemeye devam etmeniz,
Pozisyona uygun olmadığını düşündüğünüz kişiyi işe aldınız; bir kaç ay eğitime gönderdiniz fakat beklenen performansı göstermedi ama gelişimi için ciddi masraf yaptınız ve o kişiyi o pozisyonda tutmaya devam ediyorsunuz,
Size uygun olmayan bir bölüme üniversite okumaya gittiniz; belirli bir zaman geçti ve artık bırakmak için çok geç olduğunu düşünüp bölümü okumaya devam ediyorsunuz,
Sigarayı bırakmaya karar verdiniz ancak elinizde belirli paket sayıda sigara var ve bırakmak için hepsini bitirmeyi bekliyorsunuz.
Örnekler benzer şekilde çoğaltılabilir; karar verme sürecinde bir şekilde maliyet, zaman, efor ya da paradan dolayı etkilendiniz, işte buna (Batık Maliyet Yanılgısı) denmektedir. Parayı bulan Lidyalılardan günümüze kadar geçen süre zarfında paranın ya da eforun işlevi aslında değişmedi. Değişen şey insanların bir şekilde karar verme sürecinde geçmişte çıkardıkları dersle aslında duygulanın değişmesi ve dolayısı ile davranışlarının değişmesi.
Batık maliyet yanılgısı etkisinden kurtulmak istiyorsanız; geçmişte yaptığınız yatırımlar ne denli önemli olsa da gelecekte değerleri göz ardı etmemek gerekiyor. Geleceğin belirsiz olmasından dolayı beyniniz geçmişteki verilere dayanarak karar vermek isteyecektir; işte bu noktada karar vermeden önce uyanmak gerekiyor. Sanırım atalarımızın söylemiş olduğu zararın neresinden dönersen kardır sözü batık maliyet yanılgısından kaçınmak üzere olsa gerek.
"Dünyayla ilgili tüm sorun, aptallar ve fanatiklerin her zaman kendilerinden son derece eminken, bilge insanların çok sayıda şüpheyle dolu olmalarıdır."
Bertrand Russel
Referanslar:
https://www.scribbr.com/fallacies/sunk-cost-fallacy/
https://thedecisionlab.com/biases/the-sunk-cost-fallacy
https://www.linkedin.com/pulse/epi-4-sunk-cost-fallacy-dont-get-trapped-quagmire-nicholas-mason/
Hiç yorum yok :
Yorum Gönder